Taşıma işleri ve taşıma sözleşmeleri Ticaret Kanununun dördüncü kitabında düzenlenmiş olup yolcu taşıma ve yük taşıma olarak iki tiptir. Karayoluyla eşya taşıma sözleşmesi, hukukî niteliği itibariyle, tipik, ivazlı, iki tarafa borç yükleyen ve karşılıklı rızaya dayanan bir sözleşmedir. Eşya taşıma sözleşmesi, iş görme amacı güden sözleşmelerden olup, vekâlet ve hizmet sözleşmelerinden ayrılır. Taşıma sözleşmesi niteliği, kuruluşu ve sona ermesi yönünden eser sözleşmesine benzemekteyse de eser sözleşmesi değildir. Makalemizde günümüzde karayoluyla yapılan kargo ve lojistik taşıma işlerinde tarafların borçları ve haklarını inceliyoruz.

1-Yasal tanımlar:

Taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşya veya yolcu taşıma işini veya ikisini birlikte üstlenen kişi olarak tanımlanmaktadır. Her türlü yükü eşya olarak kabul edebiliriz. Taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşyayı varma yerine götürmek ve orada gönderilene teslim etmekle yükümlüdür. Yolcu taşıyan da yolcuyu varma yerine ulaştırmakla yükümlüdür. Buna karşılık, eşya taşımada gönderen ve yolcu taşımada yolcu, taşıyıcıya, taşıma ücreti ödemek borcu altına girmektedir. Ticaret kanunu taşıma işlerini ticari işletme faaliyeti olarak nitelemiştir.

Taşıma senedi, sevk mektubu ve benzeri belgeler ispat vasıtası olup, bunların yokluğu, hukuka aykırı oluşu veya kaybolması, taşıma sözleşmesinin varlığını veya geçerliliğini etkilemez.

Eşya taşımasının dünya tarihindeki en eski ve klasik şekli, kara taşımacılığıdır. İnsanoğlu tekerleğin icadıyla birlikte, kara taşıma araçlarını kullanmaya başlamıştır. İlkel dönemden modern yaşama geçişte, bireyin tehlikelerden kaçma içgüdüsü, taşımaya verilen önemi artırmıştır. Ekonomik ve sosyal düzen değiştikçe, eşya sahibiyle eşyayı taşıyan kişiler ayrışmıştır. Böylece, sosyal ilişkileri şekillendiren sözleşmelere, eşya taşıma sözleşmesinin eklenmesi mümkün olmuştur. Diğer mesleklerden bağımsız bir meslek hâline gelen taşıyıcılığa hukuk düzenince müdahale gereksinimi doğmuştur. Özellikle, ikinci dünya savaşından sonra ticarî faaliyetler ülkesel sınırları aşan bir boyut kazanmıştır. Bu gelişmeye paralel olarak, eşya taşınmasının kapsamı, tekniği ve türleri değişmiş, taşımacılık faaliyeti ülke sınırları içinde cereyan eden bir faaliyet olmaktan çıkmıştır. (1)

Günümüzde, kara, hava ve deniz yoluyla taşımacılık çok gelişmiştir. Ancak karayoluyla yük ve yolcu taşımacılık işleri, hava ve deniz yoluyla yapılan taşımacılıklardan daha yaygındır.

Taşıma hukukunun, karma bir hukuk dalı olduğunu, ceza hukukunun idare hukukunun, ticaret hukukunun, vergi hukukunun ve borçlar hukukunun alanlarına girdiğini belirtmeliyiz. Taşıyıcı devlet kurumu veya devlet memuru ise ihtilaf halinde kamu hukuku kuralları da uygulama alanı bulacaktır. Bu konuda kara yoluyla yapılan yük taşıma işlelerini incelemeye öncelik veriyoruz.

2-Taşıma sözleşmelerinin hukuki niteliği:

Türk Ticaret kanunun 850.ci maddesi taşıma başlığı altında taşıma sözleşmesini tanımlamaktadır. Yasaya göre taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşyayı varma yerine götürmeyi ve orada gönderilene teslim etmeyi üstlenmektedir. Buna karşılık, kural olarak gönderen, taşıyıcıya, taşıma ücreti ödemek borcu altına girmektedir.

Kanuni tarife göre taşıma sözleşmesinin unsurlarını şu şekilde sıralamak mümkündür.

a-Taşıma işinin üstlenilmesi:

Taşıma, yolcu veya eşyanın bir yerden başka bir yere götürülmesini ifade eder. Yolcu veya eşyanın götürüleceği yerin, sözleşme yapılırken mutlaka belirlenmesine gerek yoktur. Götürülecek yer, sözleşmeye eklenecek bir yetkiye dayanılarak, gönderen veya üçüncü bir kişi tarafından sonradan da belirlenebilir. Taşımanın sona ereceği yerin, taşımanın başladığı yerden belirli bir uzaklıkta olması da gerekmez. Dolayısıyla aynı apartman içinde, ev eşyalarının bir kattan diğerine taşınması da taşıma olarak nitelendirilebilir. Ancak taşıma mesafesinin yakınlığı veya uzaklığı, bazı durumlarda taşıma sözleşmesine uygulanacak hükümlerin farklı olması sonucunu doğurabilir. Taşınacak şeyin niteliği de önemli değildir. Çöp taşıma işi de eşya taşımacılığına girer. Ayrıca taşımanın mutlaka motorlu araçla yapılması da gerekmez. Ancak taşımanın nasıl bir araçla yapılacağı sözleşmeye yazılmışsa mutlaka sözleşmede belirlenen araçla yapılması gerekir.

b- Ücret:

Taşıma işinin belli bir ücret karşılığında yapılması taşıma sözleşmesinin kurucu unsurudur. Ücretsiz yapılan taşımalar taşıma sözleşmesinin konusunu teşkil etmez. Burada söz konusu olan ücretin mutlaka parayla ifade edilmesine gerek yoktur. Taşıma belli bir hizmet veya mal karşılığında da yapılabilir.

3-Taşıma sözleşmesinin kurulması:

Türk Ticaret kanununda taşıma sözleşmesinin kuruluşuna ilişkin bir düzenleme yapılmamıştır. Ancak Ticaret Kanunu taraflar arasında taşıma senedi düzenlenmemiş olsa bile, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun iradeleri ile taşıma sözleşmesi kurulacağını öngörmekte olup eşyanın taşıyıcıya teslimini, taşıma sözleşmesinin varlığına karine olarak kabul etmektedir. Bu nedenle taşıma sözleşmeleri herhangi bir şekil şartına tabii değildir. İspat kolaylığı açısından yazılı olarak yapılması faydalıdır.

4-Taşıma sözleşmesinin tarafları:

A-Gönderen:

Ticaret Kanunu gönderenin tanımını açık şekilde yapmamıştır. Bize göre taşıyıcı karşısında yer alan ve eşyayı bir yerden başka bir yere gönderen ve sözleşmeyi kendi adına yapan kimse gönderendir. Ancak gönderenin mutlaka eşyanın sahibi olması gerekmez, başkası adına da gönderme yapılabilir.

B-Taşıyıcı:

Ticaret kanununda taşıyıcının da tarifi yapılmamıştır. Bununla beraber taşıyıcı taşıma işini üstlenen kişi olmaktadır. Taşıyıcı tacir olabileceği gibi tacirde olmayabilir. Ancak yasal olarak taşıyıcının taşıma işini meslek edinmiş olması kuraldır. Taşıyıcı, gönderenin talimat ve emirlerine göre hareket etmek zorundadır. Bu nedenle taşıyıcı eşyanın gönderilmesinde aldığı emre göre hareket edecektir. Gönderenin emir ve talimatları malın teslimine kadar geçerlidir.

5-Taşıma sözleşmesinin uygulanması:

aa-Taşıma senedi:

Taşıma senedi taraflardan birinin talebi üzerine düzenlenir. Senet üç özgün nüsha olarak hazırlanır ve gönderen tarafından imzalanır. Gönderen, taşıyıcının da taşıma senedini imzalamasını isteyebilir. El yazısı ile imzalanmış taşıma senetlerinin suretlerindeki imza, damga veya mühür şeklinde ya da basılı olabilir. Bir nüsha gönderene aittir, diğeri eşyaya eşlik eder, üçüncüsü taşıyıcıda kalır.

bb-Taşıma senedinin içeriği:

* Düzenlenme yeri ve tarihi.

* Gönderenin adı, soyadı veya ticaret unvanı ve adresi.

* Taşıyıcının adı, soyadı veya ticaret unvanı ve adresi.

* Eşyanın teslim alınacağı yer ve gün ile teslim edileceği yer.

* Gönderilenin adı, soyadı veya ticaret unvanı ile adresi.

* Gerektiğinde bildirim adresi.

* Eşyanın türünün olağan işareti ile ambalajının çeşidi ve tehlikeli mallarda mevzuatta

öngörülen ve herkes tarafından kolayca tanınan işaretleri.

*Taşınacak paketlerin sayısı, işaretleri ve numaraları.

* Eşyanın net olmayan ağırlığı veya başka şekilde beyan edilen miktarı.

* Taşımanın yapılacağı süre.

* Kararlaştırılan taşıma ücreti ve teslime kadar ortaya çıkacak giderler ile taşıma

ücretinin gönderenden başka biri tarafından ödenecekse buna ilişkin kayıt.

* Teslimde ödemeli taşımalarda teslimde ödeme kaydı ve ödenecek tutar.

* Eşyanın gümrük ve diğer resmî işlemlerine ilişkin talimatlar.

* Varsa taşımanın üstü açık ya da örtülmemiş bir araçta veya güvertede

yapılabileceğine ilişkin sözleşme.

* Taşıma senedine tarafların uygun gördüğü diğer kayıtlar da konulabilir.

6-Taşıma senedinin ispat gücü:

İki tarafça imzalanan taşıma senedi, taşıma sözleşmesinin yapıldığına, içeriğine ve eşyanın taşıyıcı tarafından teslim alındığına kanıt oluşturur.

İki tarafça imzalanan taşıma senedi, eşyanın ve ambalajının, eşyanın taşıyıcı tarafından teslim alındığı sırada, dış görünüşü bakımından iyi durumda bulunduğuna ve taşınan paketlerin sayısının, işaretleri ile numaralarının, taşıma senedinde yer alan kayıtlara uygun olduğuna karine teşkil eder. Meğerki taşıyıcı taşıma senedine haklı bir sebeple çekince koymuş olsun. Çekince, taşıyıcının, kayıtların doğruluğunu denetleyecek, uygun araçlara sahip olmadığı sebebine de dayandırılabilir.

Eşyanın net olmayan ağırlığı veya başka şekilde beyan edilen miktarı ya da taşınacak paketlerin içeriği, taşıyıcı tarafından denetlenmiş ve denetlemenin sonucu her iki tarafça imzalanan taşıma senedine yazılmışsa, bu yazı, ağırlığın, miktarın ve içeriğin, taşıma senedinde yer alan kayıtlara uygun olduğuna karinedir.

Taşıyıcı, gönderen istemde bulunmuşsa ve buna uygun araçları varsa, eşyanın ağırlığını, miktarını veya içeriğini denetlemekle yükümlüdür. Bu hâlde, taşıyıcı denetleme ile ilgili giderleri ister.

7-Yük senedi:

Taşıma senedi düzenlenmemişse, gönderenin istemi üzerine taşıyıcı, eşya ve taşıma hakkında yeterli bilgileri içeren bir yük senedi imzalayıp gönderene vermek zorundadır.

Gönderen, eşyanın tesliminden önce, resmî nitelik taşıyan, özellikle gümrük işlemleri için gerekli bulunan bilgileri taşıyıcıya vermek ve söz konusu belgeleri taşıyıcının tasarrufuna bırakmak zorundadır.

Taşıyıcı, kendisine verilen belgelerin kaybolmasından, hasarından veya yanlış kullanılmasından doğan zararlardan sorumludur. Kaybolma, hasar veya yanlış kullanma taşıyıcının kaçınamayacağı ve sonuçlarını önleyemeyeceği durumlardan kaynaklanmışsa sorumlu tutulamaz. Bu durumda, taşıyıcının sorumluluğu, eşyanın kaybı hâlinde ödenecek miktarla sınırlıdır.

8-Tehlikeli eşya taşınması:

Tehlikeli eşya taşınacaksa gönderen, taşıyıcıya zamanında açık, anlaşılabilir içerikte ve yazılı şekilde, tehlikenin türü ve alınması gereken önlemler konusunda bildirimde bulunmakla yükümlüdür.

Taşıyıcı, eşyayı teslim alırken tehlikenin türünü bilmiyorsa veya kendisine herhangi bir bildirimde bulunulmamışsa, gönderene karşı herhangi bir tazmin yükümlülüğü doğmaksızın, tehlikeli malın boşaltılmasını, depolanmasını, geri taşınmasını veya gerektiğinde imhasını ve zararsız duruma getirilmesini ve bu önlemler sebebiyle gerekli giderlerin karşılanmasını, gönderenden isteyebilir.

Gönderen taşıyıcıya teslim ettiği eşyanın barut veya diğer patlayıcı maddeler sınıfına giren tehlikeli eşyalardan olduğunu bildirmediği takdirde doğan zararlardan sorumlu olur.

9-Ambalaj ve işaretler:

Eşyanın niteliği, kararlaştırılan taşıma dikkate alındığında, ambalaj yapılmasını gerektiriyorsa, gönderen, eşyayı kayıp ve hasardan koruyacak ve taşıyıcıya zarar vermeyecek şekilde ambalajlamak zorundadır. Ayrıca gönderen, eşyanın sözleşme hükümlerine uygun şekilde işleme tabi tutulabilmesi için işaretlenmesi gerekiyorsa, bu işaretleri de koymakla yükümlüdür.

10-Yükleme ve boşaltma işlemi:

Sözleşmeden, durumun gereğinden veya ticari teamülden aksi anlaşılmadıkça; gönderen, eşyayı, taşıma güvenliğine uygun biçimde araca koyarak, istifleyerek, bağlayarak, sabitleyerek yüklemek ve aynı şekilde boşaltmak zorundadır. Taşıyıcı, ayrıca yüklemenin işletme güvenliğine uygun olmasını sağlamakla yükümlüdür.

Yükleme ve boşaltma ile ilgili olarak, durumun gereklerine göre belirlenecek makul bir süre için, aksi kararlaştırılmadıkça, ayrıca ücret istenemez.

Taşıyıcı, sözleşme hükümlerine dayanarak veya kendi risk alanından kaynaklanmayan nedenlerle makul yükleme veya boşaltma süresinden daha fazla beklerse, bekleme ücreti olarak uygun bir ücrete hak kazanır.

11-Gönderenin kusursuz sorumluluğu:

Gönderen kusuru olmasa dahi aşağıda saydığımız nedenlerden dolayı sorumludur.

* Yetersiz ambalajlamadan ve işaretlemeden,

* Taşıma senedine yazılan bilgilerin gerçeğe aykırı, yanlış ve eksik olmasından,

* Tehlikeli malın niteliği hakkında bildirimde bulunmamaktan,

* Resmi nitelik taşıyan belge ve bilgilerdeki eksikliklerden, gerçeğe aykırı beyandan

Gerekli belge ve bilgilerin yokluğundan, kaynaklanan, taşıyıcının zararını ve giderlerini tazminle yükümlüdür.

Zararın veya giderlerin doğmasında taşıyıcının davranışları da etkili olmuşsa, tazmin yükümlülüğü ile ödenecek tazminatın kapsamının belirlenmesinde, bu davranışların ne ölçüde etkili oldukları da dikkate alınmalıdır. Gönderen tüketici ise, taşıyıcıya karşı ancak kusuru hâlinde zarar ve giderleri tazminle yükümlü tutulur.

12-Taşıma sözleşmesinin feshi:

Gönderen taşıma sözleşmesini her zaman feshedebilir. Gönderenin sözleşmeyi feshetmesi halinde taşıyıcı kararlaştırılan taşıma ücreti ile bekleme ücretinden ve tazmini gereken giderlerden, sözleşmenin feshi sonucunda tasarruf ettiği giderlerin veya başka bir şekilde elde ettiği veya kötü niyetli olarak elde etmeyi ihmal ettiği menfaatlerin indirilmesiyle kalan tutarı veya kararlaştırılan taşıma ücretinin üçte birini isteyebilir.

Taşıma sözleşmesinin feshi, taşıyıcının riziko alanına giren bir sebepten kaynaklanıyorsa, taşıyıcı bir talepte bulunamayacağı gibi, sözleşmenin ifasında gönderenin menfaati yoksa taşıma ücretinin üçte birini de isteyemez.

Eşya, sözleşmenin feshinden önce yüklenmişse, taşıyıcı, giderleri gönderene ait olmak üzere, tasarruf hakkı sahibinin menfaatine en iyi görünen tedbirleri almakla yükümlüdür. Taşıyıcı, eşyayı, boşaltıp saklayabilir, üçüncü bir kişiye tevdi ederse, sadece bu kişinin seçiminde gösterilmesi gereken özenden sorumludur. Bozulabilecek bir mal söz konusu ise ve malın durumu böyle bir önlemi haklı kılıyorsa taşıyıcı, B.K. 108 inci madde hükmüne uygun olarak malı sattırabilir. Taşıyıcı, değerlendirilmesi imkânı bulunmayan eşyayı imha edebilir.

Eşyanın boşaltılmasından sonra taşıma sona ermiş sayılır. Taşıyıcı, eşyanın boşaltılmasına, diğer gönderilerin gönderenleri ve alıcıları bundan zarar görmediği takdirde izin verebilir. Fesih, taşıyıcının riziko(2) alanına giren bir sebepten kaynaklanıyorsa, taşıyıcı, yüklenmiş bulunan eşyayı giderleri kendisine ait olmak üzere hemen boşaltmak zorundadır.

Taşıyıcı bu önlemleri alırken yaptığı harcamalarına karşılık uygun bir ücret talep edebilir.

13-Taşıma ücretinin ödenmesi:

Taşıma ücreti eşyanın tesliminde ödenir. Taşıyıcı, taşıma ücretinden başka, eşya için yapılan, duruma ve şartlara göre gerekli olan giderleri de isteyebilir.

Bir taşıma veya teslim engelinden dolayı, taşıma, süresinden önce sona erdirilirse, taşıyıcı, taşımanın tamamlanan kısmıyla orantılı olarak taşıma ücretine hak kazanır. Engel, taşıyıcının riziko alanına giren bir sebepten kaynaklanmışsa, taşıyıcı, ancak gönderenin menfaatine olduğu ölçüde taşımanın tamamlanmış bulunan kısmı hakkında istemde bulunabilir.

Taşımanın başlamasından sonra fakat teslim yerine ulaşılmasından önce bir gecikme olursa ve bu gecikme gönderenin riziko alanına giren bir nedenden kaynaklanmışsa, taşıyıcı, taşıma ücretinin yanında uygun bir bedel de isteyebilir. Teslim yerinin değiştirilmesi nedeniyle taşıma giderlerinde bir değişiklik olursa, gönderen bu giderleri de karşılamak zorundadır. Taşıyıcının kusuru ile taşıma işi yarım kalmış ise taşıyıcı taşıma ücreti isteyemez.

Taşıma ücreti eşyanın sayısı, ağırlığı veya başka ölçüyle gösterilen miktarına göre kararlaştırılmışsa, ücretin hesaplanmasında, bu konuda taşıma veya yük senedindeki kayıtların doğru olduğu kabul edilir. Bu kural, kayıtların doğruluğunu denetleme konusunda uygun araçların hazır bulunmadığına ilişkin çekince konulmuş olması hâlinde de geçerlidir.

14-Gönderilenin hakları ve ödeme borcu:

Eşyanın teslim yerine varmasından sonra gönderilen, taşıyıcıdan, taşıma sözleşmesinden doğan yükümlülüklerin yerine getirilmesi karşılığında, eşyanın kendisine teslim edilmesini isteyebilir. Eşya kaybolmuş veya hasara uğramış yahut geç teslim edilmişse, gönderilen, gönderenin taşıma sözleşmesinden doğan talep ve haklarını taşıyıcıya karşı ileri sürebilir. Gönderen, bu hakların ileri sürülmesinde yetkili kalmaya devam eder. Gönderilenin veya gönderenin kendilerinin veya başkasının menfaatine hareket etmeleri farklılık yaratmaz.

İstem hakkını, ileri süren gönderilen, taşıma ücretini, taşıma ücretinin bir bölümü ödenmiş ise kalan bölümünü taşıma senedinde gösterilen tutarla sınırlı olmak üzere ödemekle yükümlüdür. Taşıma senedi düzenlenmemiş veya gönderilene ibraz edilmemişse yahut ödenmesi gereken tutar taşıma senedinden anlaşılamıyorsa, gönderilen, makul olması şartıyla, gönderen ile taşıyıcı arasında kararlaştırılan taşıma ücretini ödemek zorundadır.

İstem hakkını ileri süren gönderilen, boşaltma yerindeki bekleme ücretini ve ayrıca, eşyanın teslimi sırasında kendisine bildirilmiş olmak şartıyla, yükleme yerindeki bekleme ücretiyle gecikmeden dolayı bir zarar görmüşse bu bedeli de öder. Yargıtay’ın görüşü de bu yöndedir.(3)

15-Taşıma süresi:

Taşıyıcı, eşyayı, sözleşmede kararlaştırılan süre içinde, bir süre kararlaştırılmamışsa şartlar dikkate alındığında özenli bir taşıyıcıya tanınabilecek makul bir süre içinde, teslim etmekle yükümlüdür.

16-Kaybolma karinesi:

Eşya, taşıma süresini izleyen yirmi gün içinde teslim edilmezse, hak sahibi ona kaybolmuş gözüyle bakabilir. Sınır ötesi taşımalarda bu süre otuz gündür.

Hak sahibi, eşyanın kaybı dolayısıyla tazminat alırsa, bunun ödenmesi sırasında, eşyanın daha sonra bulunması hâlinde, derhâl kendisine haber verilmesini isteyebilir.

Hak sahibi, eşyanın bulunduğu haberini aldıktan itibaren otuz gün içinde, gerektiğinde giderler indirilmek suretiyle, tazminatı geri ödeyerek eşyanın kendisine teslim edilmesini isteyebilir. Taşıma ücretini ödeme yükümlülüğü ile tazminat hakkı saklıdır.

Eşya, tazminatın ödenmesinden sonra bulunmuşsa, hak sahibi bundan haberdar edilmesini istemediği veya bulunma haberinden sonra eşyanın teslimine ilişkin istem hakkını ileri sürmediği takdirde, taşıyıcı, eşya üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabilir.

17-Taşıyıcının sorumluluğu:

Taşıyıcı, eşyanın taşınmak üzere teslim alınmasından teslim edilmesine kadar geçecek süre içinde, eşyanın kaybından, hasarından veya teslimindeki gecikmeden doğan zararlardan sorumludur. Zararın doğmasına taşıyıcının adamları sebep olmuşsa bu durumda da taşıyıcı zarara kendi sebep olmuş gibi sorumlu olur.

Zararın oluşmasına, gönderenin veya gönderilenin bir davranışı ya da eşyanın özel bir ayıbı sebep olmuşsa, tazminat borcunun doğmasında ve kapsamının belirlenmesinde, bu olguların ne ölçüde etkili olduğu ayrıca dikkate alınır.(T.K. md.875)

Gecikme hâlinde herhangi bir zarar oluşmasa da taşıma ücreti gecikme süresi ile orantılı olarak indirilir. Gecikme süresi sözleşmede belirlenen sürenin iki katını geçerse taşıma ücreti tamamen düşmekle beraber taşıyıcı bu yüzden doğan zarar ve ziyandan da sorumlu olur. Taşıyıcı her türlü özeni göstermesine rağmen zararın doğmasına engel olamadığını ispat ederek sorumluluktan kurtulabilir. Taşıma vasıtalarının yokluğu veya yetersizliği gecikme için mazeret kabul edilemez.

18-Taşıyıcının sorumluluktan kurtulabileceği haller:

Kayıp, hasar veya teslimdeki gecikme, aşağıdaki hâllerden birine bağlanabiliyorsa taşıyıcı sorumluluktan kurtulur.

* Sözleşme veya teamüle uygun olarak üstü açık bir aracın kullanılmış olması.

* Gönderen tarafından yapılan ambalajlamanın yetersiz olması.

* Eşyanın gönderen veya gönderilen tarafından yüklenmesi veya boşaltılması.

* Eşyanın özellikle kırılma, paslanma, bozulma, kuruma, sızma, olağan fire yoluyla kolayca

zarar görmesine yol açan doğal niteliği.

* Taşınacak paketlerin gönderen tarafından yetersiz etiketlenmesi.

* Canlı hayvan taşınması.

Kayıp, hasar veya gecikme, gönderenin eşyanın taşınmasına ilişkin özel talimatlarına taşıyıcının uymamasından ileri gelmişse, taşıyıcı sorumluluktan kurtulamaz.

Taşıyıcı, sözleşme uyarınca eşyayı sıcağa, soğuğa, ısı değişikliklerine, neme, sarsıntılara ya da benzer etkilere karşı özel olarak koruma yükümlülüğü altındadır. Hâl ve şartlara göre, özellikle de gerekli donanımın seçiminde, bakımında ve kullanımında kendisine düşen tüm önlemleri aldığını ve özel talimatlara uygun davrandığını ispat ederek sorumluluktan kurtulabilir. (T.K. md.878)

19-Tazminatın hesabı:

Taşıyıcı, eşyanın tamamen veya kısmen kaybından dolayı tazminat ödemekle sorumlu tutulduğunda, bu tazminat, eşyanın taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki değerine göre hesaplanır.

Eşyanın hasara uğraması hâlinde, onun taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki hasarsız değeri ile hasarlı değeri arasındaki fark tazmin edilir. Zararı azaltmak ve gidermek için yapılacak harcamalar tazminata eklenir.

Gönderinin tamamı değerini kaybetmişse tamamının, gönderinin bir kısmı değerini kaybetmişse, değerini kaybeden kısmının hesaplanmasıyla tazminat miktarı saptanır. Taşıyanın ağır kusuru veya hilesi halinde zararın tamamını taşıyıcıdan istenebilir.(4)

Taşıyıcının, taşıma süresinin aşılmasından doğan sorumluluğu, taşıma ücretinin üç katı ile sınırlıdır.

20- Üçüncü kişi taşıyıcıların sorumluluğu:

Taşıma, kısmen veya tamamen üçüncü bir kişi olan fiilî taşıyıcı tarafından yerine getiriliyorsa, bu kişi eşyanın kaybı, hasarı veya gecikmesi nedeniyle kendisi tarafından yapılan taşıma sırasında ortaya çıkan zarardan asıl taşıyıcı gibi sorumlu olur. Asıl taşıyıcının gönderen veya gönderilen ile sorumluluğun genişletilmesi için yaptığı sözleşmeler, fiilî taşıyıcıya karşı, bunları yazılı olarak kabul etmesi şartıyla geçerli sayılır.

21-Zarar veya kaybı bildirme:

Gönderen veya gönderilen eşyanın kaybı veya hasara uğramış olduğu açıkça görülüyorsa, en geç teslim anına kadar kaybı veya hasarı bildirmezlerse, eşyanın sözleşmeye uygun olarak teslim edildiği kabul edilir. Yapılacak bildirimde, zararın açıkça belirtilmesi ve nitelendirilmesi şarttır. Kayıp veya hasar açıkça görünmüyorsa eşyanın tesliminden sonra yedi gün içinde bildirilmesi şarttır.

Gönderilen, taşıyıcıya, teslim süresinin aşıldığını, teslimden itibaren yirmi bir gün içinde bildirmezse, gecikmeden kaynaklanan hakları sona erer.

Teslimden sonra yapılan bildirimin yazılı olması şarttır. Bildirim, telekomünikasyon araçları vasıtasıyla da yapılabilir. Bildirimde bulunanın kim olduğu açık bir şekilde anlaşılıyorsa, imzaya gerek yoktur. Sürenin korunması için bildirimin zamanında gönderilmiş olması yeterlidir.

Kayıp, hasar veya gecikme teslim sırasında bildirilirse, bu bildirimin yukarıdaki hükümlere uygun olarak eşyayı teslim edene yapılması yeterlidir.

Uyuşmazlık halinde malın teslim alındığı veya teslim için öngörülen yer mahkemesi de yetkilidir. Fiilî taşıyıcıya karşı açılacak dava, asıl taşıyıcının yerleşim yeri mahkemesinde, asıl taşıyıcıya karşı açılacak dava fiilî taşıyıcının yerleşim yeri mahkemesinde de açılabilir.

22-Zamanaşımı:

Eşya taşımasında zamanaşımı bir yıldır. Bir yıllık süre eşyanın gönderilene teslimi tarihinden başlar. Eşya tamamen yok olmuş ise, zamanaşımı süresi, eşyanın teslimi gereken tarihten itibaren işlemeye başlar. Taşıyıcının kastından veya pervasızca bir davranışıyla ve böyle bir zararın meydana gelmesi ihtimalinin bilinciyle işlenmiş bir fiilinden veya ihmalinden dolayı; Eşyanın kaybolmuş, hasara uğramış veya geç teslim edilmişse, taşıyıcının sorumluluğu üç yılda zamanaşımına uğrar.

Asıl taşıyıcının, alt taşıyıcı aleyhine açacağı rücu davalarında da bir yıllık zaman aşımı kuralı geçerlidir.(5)

Yargıtay, taşıyıcının taşınan malı sahibine değil de, kim olduğu belli olmayan kişiye teslim etmesi halinde ağır kusurlu olduğunu kabul ederek zamanaşımı süresinin de on yıl olduğuna karar vermiştir. (6)

23-Hapis hakkı:

Ticaret Kanununun 923.cü maddesi hapis hakkını düzenlemekle beraber taşıyıcıya, taşıma sözleşmesinden doğan bütün alacaklarının tahsili için Medeni Kanunun 950 ile 953 üncü maddelerine de atıf yaparak taşıyıcıya taşıdığı eşya üzerinde hapis hakkını kullanarak alacağını tahsil imkânı sağlamıştır.

________________________

Not: Yazarından izin alınmadan kısmen veya tamamen iktibas edilemez

Kaynakça:

(1)Yrd. Doç. Özlem Tüzüner

(2) Riziko, bir kimsenin para ile ölçülebilir menfaatini tehdit eden tehlikedir.

(3) Y.11.H.D.2014-2717 E. 2014-9220 K. 14.05.2014 T.

(4) Y.11.H.D. 1996-3617 E. 1996-4150 K. 06.06.1996 T.

(5) Y.11.H.D. 1992-4477 E. 1992-11239 K. 08.12.1992T.

(6) Y.11.H.D. 1994-2538 E. 1994-6645 K. 22.09.1994 T.

AVUKAT EROL TÜRK

[email protected]