|
Özet:
Çalışanların ücretli izin hakkı 4857 sayılı yasada düzenlenmiştir. Yasada düzenlenen şekliyle bir işyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez.
Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlara bu Kanunun yıllık ücretli izinlere ilişkin hükümleri uygulanmaz.
1-Yıllık ücretli izin süresi ne kadar?
* Bir yıldan beş yıla kadar -beş yıl dâhil-olanlara on dört gün,
* Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi gün,
* On beş yıl ve daha fazla olanlara yirmi altı günden az olmamak üzere yıllık ücretli izin verilir. Yer altı işlerinde madenlerde, kömür ocaklarında çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün arttırılarak uygulanır.
On sekiz ve daha küçük yaştaki işçilerle elli ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz.
Yıllık izin süreleri iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir.
2-Yıllık ücretli izne hak kazanma ve izni kullanma dönemi:
Yıllık ücretli izine hak kazanmak için gerekli sürenin hesabında işçilerin, aynı işverenin bir veya aynı işverene ait çeşitli işyerlerinde çalıştıkları süreler birleştirilerek göz önüne alınır. Şu kadar ki, bir işverenin İş Kanunu kapsamına giren işyerinde çalışmakta olan işçilerin aynı işverenin işyerlerinde bu kanun kapsamına girmeksizin geçirmiş bulundukları süreler de hesaba katılır.
Bir yıllık süre içinde İş Kanunu Md. 55’de sayılan haller dışındaki sebeplerle işçinin devamının kesilmesi halinde bu boşlukları karşılayacak kadar hizmet süresi eklenir ve bu suretle işçinin izin hakkını elde etmesi için gereken bir yıllık hizmet süresinin bitiş tarihi gelecek hizmet yılına aktarılır.
İşçinin gelecek izin hakları için geçmesi gereken bir yıllık hizmet süresi, bir önceki izin hakkının doğduğu günden başlayarak gelecek hizmet yılına doğru ve 55 inci madde hükümleri gereğince hesaplanır. İşçi İş Kanununun 55 inci madde hükümlerine göre hesaplanacak her hizmet yılına karşılık, yıllık iznini gelecek hizmet yılı içinde kullanır.
Aynı bakanlığa bağlı işyerleri ile aynı bakanlığa bağlı tüzel kişilerin işyerlerinde geçen süreler ve kamu iktisadi teşebbüsleri yahut özel kanuna veya özel kanunla verilmiş yetkiye dayanılarak kurulan banka ve kuruluşlar veya bunlara bağlı işyerlerinde geçen süreler, işçinin yıllık ücretli izin hakkının hesaplanmasında göz önünde bulundurulur.
3-Yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılan süreler:
*İşçinin uğradığı kaza veya tutulduğu hastalıktan ötürü işine gidemediği günler işçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olması ve işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca saptanması halinde.
* Kadın işçilerin doğumdan önce ve sonra çalıştırılmadıkları günler.
*İşçinin muvazzaf askerlik hizmeti dışında manevra veya herhangi bir kanundan dolayı ödevlendirilmesi sırasında işine gidemediği günler. Bu süre yılda 90 günden fazlası sayılmaz.
*Çalışmakta olduğu işyerinde zorlayıcı sebepler yüzünden işin aralıksız bir haftadan çok tatil edilmesi sonucu olarak işçinin çalışmadan geçirdiği zamanın on beş günü -işçinin yeniden işe başlaması şartıyla.
*Hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günleri.
* Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
*İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
*İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
* İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
* Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
* Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.
İşin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmaz.
*3153 sayılı yasaya dayanılarak çıkarılan tüzüğe göre röntgen muayenehanelerinde çalışanlara pazardan başka verilmesi gereken yarım günlük izinler.
*İşçilerin arabuluculuk toplantılarına katılmaları, hakem kurullarında bulunmaları, bu kurullarda işçi temsilciliği görevlerini yapmaları, çalışma hayatı ile ilgili mevzuata göre kurulan meclis, kurul, komisyon ve toplantılara yahut işçilik konuları ile ilgili uluslararası kuruluşların konferans, kongre veya kurullarına işçi veya sendika temsilcisi olarak katılması sebebiyle işlerine devam edemedikleri günler.
*İşçinin, kardeşinin anne babasının ölümünde üç günden fazla geçen süreler.
*İşveren tarafından verilen diğer izinler.
4-İşçi istifa etmişse yıllık ücretli izin hakkı kazanır mı?
İş yasasına göre işçi, fiilen işe başladığı tarihten itibaren en az bir yıl çalıştıktan sonra yıllık ücretli izne hak kazanmaktadır. Bir yıllık süreyi dolduran işçi istifa ettiği takdirde ücretli izine hak kazanır. Yasaya göre, yıllık ücretli iznin hak edildikten sonraki yıl içinde kullanılması esas olup bu hak işverenin yönetim hakkı yetkisi ve iyi niyet kuralları çerçevesinde işin durumuna ve işçinin talebine göre kullandırılması gerekir. İşçinin çeşitli sebeplerle kullanamadığı birikmiş yıllık ücretli izinleri iş sözleşmesinin işçi ya da işveren tarafından sonlandırılmasına bakılmaksızın işçinin en son brüt veya net çıplak ücreti üzerinden kanuni kesintiler yapılarak kendisi ya da mirasçılarına ödenir.
5-Mevsimlik işçilerin yıllık izin hakkı var mıdır?
İş Kanunundaki düzenlemeye göre, nitelikleri itibariyle bir yıldan az süren mevsimlik işler ve kampanya işlerinde çalışan işçilerin yıllık izin hakları yoktur. Ancak toplu iş sözleşmesi ile bu işçilere yönelik bir düzenleme yapılabilir.
Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 16.01.2017 tarihinde:
Mevsimlik işçi olarak çalıştığı dönemde yıllık izne hak kazandığı sürelerin tespiti bakımından giriş çıkış yaptığı tarihler dikkate alınarak bu tarihler arasında on bir ayın üzerinde çalışması olan dönemlerde davacı yıllık izne hak kazanacaktır. Anılan dönemde, yıllık izne hak kazandığı her bir yıl için yıllık izin süresi belirlenirken geçmiş dönem parçalı hizmetleri toplamına göre hesaplanan kıdemi dikkate alınarak toplu iş sözleşmesinde söz konusu kıdeme tekabül eden izin günü üzerinden hesaplama yapılmalıdır şeklinde karar vermiştir. (Yargıtay 22 H.D. 2015-15011 E. 2017/22 K.)
Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 04.05.2016 tarihinde: Yılın tamamına yakın bir bölümünde çalışan işçinin Anayasadan kaynaklanan dinlenme hakkının tanınmasına karar vermiştir. ( Yargıtay 22 H.D. 2015-8464 E. 2016-13239 K.)
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 29.06.2016 tarihli kararında zincirleme şeklide yenilenen mevsimlik iş sözleşmelerinin belirsiz iş sözleşmesine dönüştüğünü ve bu nedenle mevsimlik işçilerin kıdem ve yıllık ücretli izin haklarını kazandıklarına karar vermiştir. (Y.H.GK. 2016/22-1115 E. 2016-893 K.)
5-Emekli olduktan sonra aynı işyerinde çalışan işçinin yıllık ücretli izin hakkı:
4857 sayılı iş yasasına göre yıllık ücretli izne hak kazanabilmek için aynı işyerinde en az bir yıl çalışmış olmak kuralı işler. Sürenin hesabında, işçinin aynı işverene bağlı olarak yaptığı aralıklı çalışmaları birleştirilir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 02.02.2012 tarihinde emeklilik öncesi çalışmaların yıllık izin hesabında dikkate alınmamasını; ancak işçinin emekli olduktan sonraki hizmetinin tasfiye edilmeden kesintisiz devam etmesi halinde emeklilik öncesi ve sonrası çalışmalarının tamamının hizmete sayılması gerektiği yönünde karar vermiştir. (Yargıtay 9. H. D. 2009/38847 E.2012/2895 K.)
6-Taşeron işçilerin yıllık ücretli izin hakkı:
Alt işveren işçilerinin-taşeron işçilerin- işvereninin değişmesine rağmen aynı iş yerinde çalışmaya devam etmeleri halinde yıllık izin süresi, aynı iş yerinde çalıştıkları süreler dikkate alınarak hesaplanır. Asıl işveren, alt işverence çalıştırılan işçilerin hak kazandıkları yıllık izin sürelerinin kullanılıp kullanılmadığını kontrol etmekle ve yıl içinde kullanılmasını sağlamakla yükümlüdür. Alt işveren tutmak zorunda olduğu izin kayıt belgesinin bir suretini asıl işverene vermekle yükümlüdür.
7-İşçi kullanmadığı ücretli izin hakkı karşılığı olan ücretini talep edebilir mi?
4857 sayılı iş yasasında, işçinin sözleşme süresince hak ettiği yıllık ücretli izin hakkını dinlenerek geçirmesi gerektiğini emredici bir kural olarak düzenlemiştir. Yıllık ücretli iznin ücrete dönüşmesi ancak iş sözleşmesinin işçi ya da işverence herhangi bir sebeple feshi halinde mümkün olup; işçinin sözleşme süresince yıllık izinlerine ait ücreti talep etmesi hukuken mümkün değildir.
8-İspat yükü:
Yargıtay kararlarına göre iş sözleşmesinin feshedildiğini ve yıllık izin alacağının ödenmediğini iddia eden işçi iddiasını ispat etmek zorundadır. İşçinin yıllık ücretli izin hakkını kullandığını iddia eden işveren de bu iddiasını ispat etmek zorundadır. İşyeri devirlerinde iş sözleşmesi feshedilmediğinden yıllık ücretli izin hakkı muaccel olmaz. Alt işverenler açısından işyeri devirlerinde yıllık izin alacağından son alt işveren sorumludur. İşveren yıllık ücretli izin kullandırdığını ancak yazılı belge ile ispatlayabilir.
Yıllık ücretli izinler için, izin talep formu kullanılması ve bu formlara; izin başlangıcını, bitişini, işçinin ve işverenin onayını taşıyan imzaları içermesi gerekir. Yıllık izin hakkı bu nitelikteki belge dışında kanıtlanamaz.
Yargıtay 9.Hukuk Dairesi 27.01.2011 tarihinde İşveren yıllık izinlerin kullandırıldığını imzalı izin defteri veya eşdeğer bir belge ile kanıtlamalıdır şeklinde karar vermiştir.
(Yargıtay 9.H.D. 2009-1624 E. 2011-1029 K.)
9-İşyerinin devri halinde işçinin yıllık ücretli izin hakkı:
İşyerinin devri, işyerini devredenle işyerini devralan işverenleri ilgilendirir. Bu nedenle işçinin, işyeri hiç devredilmemiş gibi yıllık izin hakkı devam eder. 4857 sayılı yasanın 6.cı maddesi İşyeri veya işyerinin bir bölümü hukuki bir işleme dayalı olarak başka birine devredildiğinde, devir tarihinde işyerinde veya bir bölümünde mevcut olan iş sözleşmeleri bütün hak ve borçları ile birlikte devralana geçer şeklinde düzenlenmiştir. Yasanın bu hükmüne göre devir halinde, devirden önce doğmuş olan ve devir tarihinde ödenmesi gereken borçlardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludurlar. Ancak bu yükümlülüklerden devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yıl ile sınırlıdır.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 16.01.2017 tarihinde işyerinin devredildiği tarihe kadar doğmuş bulunan genel tatil ücretlerinden devreden işveren ile devralan işveren müştereken müteselsilen sorumlu olup, devreden açısından bu süre devir tarihinden itibaren iki yıl süreyle sınırlıdır. Devirden sonraya ait genel tatil ücretinden devralan işveren tek başına sorumlu olacaktır şeklinde karar vermiştir. (Yargıtay 9.H.D. 2015-7077E. 2017-52 K.)
10-İş sözleşmesi feshedilen işçinin yıllık ücretli izin süresi hesabı:
İş sözleşmesi sona eren işçinin yıllık izin ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki çıplak brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Bu hesaba prim, ikramiye ve diğer sosyal yardım ödemeleri katılmaz. İşçi, kesintili çalışmış olsa da toplam süreden ve son ücreti üzerinden yıllık izin ücreti kendisine ödenmesi gerekir.
Yıllık izin ücretinin hesabında tam yıl esas alınır. Bir yıldan arta kalan süreler izin hesabında göz önünde bulundurulmaz.
11-Yıllık ücretli izin kullanırken işçi hastalanır rapor alırsa ne olacak?
İşçi, yıllık iznin kullanırken hastalanır rapor alırsa bu durumda rapor süresi, izin süresine eklenmez. Fakat alınan rapor izin süresini aşarsa bu takdirde, aşan süre kadar yıllık ücretli izin süresi devam eder. Örnek vermek gerekirse 15 gün yıllık ücretli izni bulunan bir işçi, izin süresinin bitmesine 10 gün kala 5 günlük rapor alırsa, rapor yıllık ücretli izin süresi içinde olduğundan yıllık izne herhangi bir ekleme yapılmaz. Fakat işçi izin süresinin bitmesine 5 gün kala 10 gün sağlık raporu alırsa yıllık izin süresi 5 gün daha uzar.
12- Sonuç:
İşveren, işyerindeki işin plan ve programı dâhilinde işçinin yıllık iznini kanuni süresinde dinlenerek geçirmesini sağlamalıdır. Anayasal bir hak olan yıllık izin hakkının, fesih ile ekonomik hak haline dönüşmesine sebep olan işçi değil işverendir. Bu nedenle ekonomik sistemin aksamadan yürütülmesi için işçinin zamanında dinlenmesi ve izin hakkını kullandıktan sonra da işyerine dönmesi gerekir.
YAKLAŞIM EKİM 2017
AVUKAT EROL TÜRK
[email protected]
| 
