BARTER SÖZLEŞMELERİ

Özet: Yaşanan ekonomik sıkıntılar birçok ülkede krizlere neden olmuştur. Özellikle ülke sınırları dışında yatırım yapan şirketlerin krizleri aşabilmesi için yeni ödeme araçları, yöntemleri geliştirmek zorunluluğu doğmuştur. Gelişen teknolojiye uyum sağlamak için bu şirketler yatırım yapmak ve rekabet gücünü arttırmak için yeni para kaynaklarına ihtiyaç duymaktadırlar. Bu arayışlar sonucu olarak barter işlemleri doğmuştur. 

1-Barter sözleşmesinin tanımı:

Barter sözleşmesi ile şirketler nakit karşılığı yerine mal değişimi yani mal takası yapmak suretiyle ticari faaliyetlerini sürdürmektedirler. Barter kısaca mala karşılık mal değişimi olarak tanımlanabilir. İngilizce kökenli bir kelime olan barter, iki taraf arasında para kullanmadan yapılan bir ticarettir. Barter sözleşmesi ile satın alınan mal veya hizmetin bedeli, üretilen mal veya hizmet şeklinde ödenmesi yoluyla gerçekleştirilir. Burada yapılan işlem klasik takas işlemlerinden farklıdır. Barter sözleşmesi iki taraf arasında yapılabileceği gibi ikiden fazla taraf arasında da düzenlenebilir. Hukuk sistemimizde barter sözleşmesi ile ilgili bir düzenleme yoktur. Ancak taraflar arasında çıkan uyuşmazlıklarda Medeni yasa, Ticaret yasası ile Borçlar yasasının bazı hükümleri uygulanmak suretiyle bu uyuşmazlıkların çözümü yoluna gidilmektedir.

Barter işlemleri ya da trampa, para kullanmaksızın ürünlerin değişimiyle yapılan bir ticarettir. Bu sistem bize paranın bulunmasından önceki ilkel dönemleri anımsatmaktadır. Barter sistemi ile alacak-verecek ilişkisi firmaların kendileri arasında değil, barter işlemleri düzenleyen şirketin ortak havuzuna doğru yapılmaktadır. Alınan mal veya hizmet karşılığında para yerine mal veya hizmet takası yapılmaktadır. Bu usul genellikle para sıkıntısı yaşayan şirketler arasında uygulanan bir sistemdir. Bir şirket satın aldığı malın bedelini kendi ürettiği mal veya hizmetle ödemektedir. Barter sistemi trampaya, mal değişim sözleşmesine benzemekte ise de trampadan farklıdır.

Trampa sözleşmesi, taraflardan birinin diğer tarafa bir veya birkaç şeyin teslim ve mülkiyetini geçirmeyi, diğer tarafın aynı şekilde başka bir veya birkaç şeyin teslim ve mülkiyetini geçirmeyi taahhüt etmesi karşılığında borçlandığı bir sözleşmedir. B.K. Md. 283

Bir başka tanıma göre; mal değişim sözleşmesi, bir hak veya bir malın, başka bir hak veya mal ile değiştirilmesini amaçlayan bir sözleşmedir. Bu sözleşmenin satıştan farkı, satışta karşılık para olduğu halde, mal değişim sözleşmesinde mal veya haktır. Mal ile malın değişimi-trampa-öyle bir sözleşmedir ki, bu sözleşme gereğince taraflar karşılıklı olarak bir malla başka bir malı ya da hakları değiştirerek zilyetlik ve mülkiyetini karşı tarafa geçirmeyi üstlenmektedir. (Olgaç, 1966: 209)

Örnekte görüldüğü üzere trampa veya mal değişim sözleşmeleri iki taraf arasında düzenlenen sözleşmelerdir. Tarafları bir araya getiren bir düzenleme şirketi yoktur. Taraflardan biri diğerine bir mal verir ve karşılığında bir mal alır. Mal değişim sözleşmeleri hakkında satış hükümleri uygulanır. Barter sözleşmelerinde ise tarafları bir araya getiren düzenleme işlemi yapan bir şirket vardır. Bu şirketin havuzunda üyelerin sunduğu mal ve hizmetler vardır. Üyeler mal veya hizmetlerini bu havuzda ki mal veya hizmet ile değiştirirler.

2-Barter sistemi nasıl çalışır:

            Ülkemizde barter işlemleri düzenleye şirketler kurulmuştur. Barter şirketine üye olmak isteyen hakiki veya hükmi şahısların barter işlemleri düzenleyen şirketle barter sözleşmesi imzalaması gerekir. Barter şirketine üye olmak için başvuran hakiki veya hükmi şahısların hangi malları veya hizmetleri sunacağı ve buna karşılık ne talepte bulunacağını içeren, şirket yapısıyla ilgili bilgileri, sermaye durumunu, üretim kapasitesini içeren bir dosya sunması gerekir. Barter şirketi, üyelik başvurusunda bulunan hakiki veya hükmi şahısların dosyasını inceledikten sonra uygun gördüğü hakiki veya hükmi şahısları üye olarak kaydeder. Bu işlemlerden sonra firmalar arasında görüşmelere başlanır. Sisteme kaydolan üyelerin arz ve talepleri incelenir. Üyeler arasında yapılan görüşmelerde anlaşma sağlandığı takdirde alıcı ve satıcılar bir araya getirilir ve barter şirketinden barter çeki düzenlemesi istenir. 

3-Barter çeki nedir:

            Barter çeki, genellikle barter sisteminde kayıtlı bulunan firmaların kendi aralarında kullandığı bir çek türüdür. Bu çekler genelde şirketlerin ürün satışlarında tahsilât aracı olarak kullanılır. Satışın yapılmasının ardından barter çeki üzerine ürünün değeri yazılır. Hizmet ya da ürün satın alan kişi de çeki imzalar ve şirket kaşesini basar.

            Barter çeki çoğunlukla mal değişiminde kullanılan bir çek türüdür. Ürünlerin bire bir değil daha iyi şartlar altında satılması ya da değiştirilmesi amacı ile kullanılmaktadır. Bu yöntem ile üye firmalar arasında ürün ya da hizmet değişimi yapılır. Barter çeki banka çekleri gibi düşünülmemelidir. Banka çekleri Ticaret yasasında tanımlanmış ve sıkı şekil şartlarına bağlanmıştır. Banka çeklerinde tanzim tarihi, tanzim yeri, ödeme günü, emrine veya hamiline ödenmesi, lira veya yabancı para birimi üzerinden düzenleniyorsa ödenecek miktarı açıkça yazılır. Ancak barter çeklerinde her hangi bir vade yoktur. Satışın yapılmasından bir gün önce barter şirketi üyesi şirket, barter çekini, barter şirketinden alır. Barter şirketinde üye şirketin adına bir cari hesap açılır. Barter çeki talep eden üye, barter şirketi tarafından istenen teminatı göstermek zorundadır. Barter üyesi şirket veya hakiki şahıs açılan cari hesaba çekin tutarı kadar mal veya hizmeti sunması gerekir.

4-Barter çeki ne yarar sağlar:

         Yukarıda açıkladığımız gibi barter çeki banka çeki gibi değildir. Banka çekini elinde bulunduran çeki veren bankaya ibraz eder ve çeki nakit paraya çevirir. Barter çekini nakit paraya çevirmek mümkün değildir. Barter çekinin kesim işlemi yapıldıktan sonra üye şirketin hesabında alacak bakiyesi yer alır. Alıcı şirket barter şirketinden aldığı çek ile yine barter şirketi üzerinden ve barter şirketine üye şirketlerden istediği mal veya hizmeti temin edebilir. Bu konuda Ticaret yasasının 89 maddesinde düzenlenmiş olan cari hesap hükümleri benzerlikten dolayı uygulanmaktadır. Kısaca barter çeki karşılığı nakit değildir. Barter çeki ile mal ve hizmet alınır. Bütün bu işlemler barter şirketi tarafından organize edilmektedir. Barter çekleri barter sistemine kayıtlı üyeler tarafından banka çeki gibi ciro edilebilmektedir.

            Barter sistemi, sistem üyesi şirketlerin veya firmaların birbirleriyle alışveriş yapabildikleri, satın alınan malın ve hizmetin bedelinin, üretilen mal veya hizmet ile ödendiği bir sistemdir. Barter işlemlerini düzenleyen şirket, alıcı ve satıcıyı bir araya getirerek mal ve hizmet alışverişinin gerçekleşmesine aracılık eder. Barter şirketi gerçekleştirdiği bu işlemler karşılığında yapılan işlem üzerinden belli bir komisyon alır. Barter düzenlemesi içinde yer almak isteyen özel veya tüzel kişiler bu şirketin üye kayıt sistemine üye olarak üyelik sözleşmesi imzalarlar.

5-Cari hesap sistemi ile çalışır:

         Bu anlatılardan anlaşıldığı üzere barter düzenleyen şirket bir nevi bilgi bankası işlevi görmektedir. Üyelerinin ne almak veya ne satmak istediği veya sunacağı hizmet sisteme kaydedilir. Barter düzenleme şirketinde, üyesi şirketler tarafından hazırlanan barter çekleri ile yaptıkları alışverişleri üyelerin şirket sistemine kayıtlı olan cari hesaplarına işlenir. Barter düzenleme şirketleri üyeler arasında yapılan alışverişlerde uyuşmazlık çıkması olasılığını da göz önünde bulundurarak üyelerinden bir teminat göstermelerini isterler. Bu teminat taşınmaz ipoteği, banka teminat mektubu olabilir. Barter düzenleme şirketi dijital ortamda üyelerinin şirket içindeki hareketlerini, kredi limitlerini izler.

            Barter düzenleme şirketinde açılmış olan üyelere ait cari hesap sisteminin sağlıklı bir şekilde işlemesini ödeme aracı olarak kullanılan barter çeklerinin üyeler arasında el değiştirmesiyle takip eder.

6-Sözleşmelerin şekli:

            Borçlar yasamızda sözleşme serbestliği ilkesi geçerlidir. Ancak barter şirketinin üyeleriyle yaptığı sözleşmeler karma nitelikli sözleşmelerdir. Barter şirketi üyeleri arasında yapılan sözleşmelerin Borçlar yasasında düzenlenmiş olan alım satım, hizmet, kira, ödünç verme, hizmet sözleşmeleri şeklinde kurulması mümkündür. Barter sözleşmesinin kurulması için birinci koşul taraflarının iradelerinin açık ve kesin olarak sözleşmeye eksiksiz olarak yazılması gerekir. Barter düzenleme şirketi ile barter üyesi arasında yapılan sözleşmeden sonra üyesine bir onay kodu verir. Bu onay kodu verilmemişse üyeler arasında yapılan sözleşmeler bir nevi borçlanma sözleşmesi olur ama barter sözleşmesi olarak değerlendirilmez. Barter sözleşmeleri barter sistemine özgü adsız ve atipik sözleşmelerdir.

            Yukarıda açıkladığımız üzere barter şirketi üyelerinin barter sistemi içinde yaptığı alım ve satımları yani mal değişimini üyeleri adına açtığı cari hesaplar ile takip eder. Burada ki cari hesap Ticaret yasasında düzenlenmiş olan ( Md.89 ) cari hesap sözleşmesinden farklıdır. Çünkü Ticaret yasasında düzenlenmiş olan cari hesap sözleşmesinde karşılıklı iki taraf olması gerekir. Barter sisteminde ki cari hesap sözleşmesinde karşılıklı iki taraf olmayabilir. Barter sisteminde sisteme sunduğu hizmet veya mal karşılığında alacaklı durumuna gelen üye, alacağını mal veya hizmet sunduğu üyeden değil de bir başka üyeden talep edebilir.

7-Barter Sözleşmelerinden sorumluluk:

         Barter sözleşmesi ile ilişki sisteme üye kaydını yaptıran hakiki veya hükmi şahsın mal veya hizmet alışverişi yapmak üzere kurulmaktadır. Mal veya hizmetin ifa edilmesiyle de bu ilişki sona ermektedir. Barter düzenleme şirketi tarafından barter havuzuna sunulan mal veya hizmetlerin kusur ve ayıplarından barter şirketi üyesi olan ve ayıplı veya kusurlu hizmeti sunan üye şirket sorumludur. Yani sorumluluk sisteme üye taraflara aittir. Barter şirketinin sunulan mal veya hizmeti denetleme yetkisi olmadığı gibi üyesine bir yaptırım uygulama yetkisi de yoktur. Barter sistemi içinden mal edinen üye edindiği malın ayıplı olup olmadığını Borçlar yasasında düzenlenmiş olan hükümlerden yararlanmak suretiyle kontrolünü yaptırarak ayıba karşı düzenlenmiş olan yasa hükümlerinden yararlanabilir.

8-Sonuç:

            Barter sisteminde para ödeme aracı olarak kullanılmamakta, sadece malın veya hizmetin değer birimi olarak kullanılmaktadır. Mala karşılık mal veya hizmet şeklinde bir alacak verecek ilişkisi yaratılmıştır.

            Barter sisteminde önce barter düzenleme şirketi ile üyelik sözleşmesi imzalanmakta, üyeler arasında yapılan alış verişlerde ise ayrıca mal veya hizmet değişim sözleşmesi imzalanmaktadır. Barter düzenleme şirketi taraflar arasında doğan uyuşmazlıklarda asla taraf olmamakta ve sorumluluk almamaktadır. Taraflar arasındaki uyuşmazlıkların çözümü Türk yargısına düşmektedir. Bu nedenle barter şirketi ile üyelik sözleşmesi imzalayan hakiki veya hükmi şahısların mutlaka hukuki yardım alması gerekir. Barter sözleşmeleri üyelik süresinin dolmasıyla veya ifanın gerçekleşmesiyle sona erer.